Më datë 13 shkurt 2020, u realizua Konferenca e Fjalëve të Përbashkëta “Turqishtja: Gjuha e Tolerancës në Ballkan”, organizuar nga Instituti Yunus Emre Shkodër.

Në konferencën e realizuar në sallën e konferencave të Hotel Colosseo morën pjesë 6 kumtues nga shtetet: Turqi, Shqipërië, Kosovë, Maqedoni dhe Serbi.  Kumtuesit pjesëmarrës në konferencë ishin Kryetari i Institutit të Gjuhës Turke Prof. dr. Gürer Gülsevin, Prof. Lindita Xhanari (Latifi), e nderuar Leyla Şerif Emin, Prof. dr. Irfan Morina, Prof.as.dr. Elsev Birina Lopar, Prof. dr. Marija Dindic.

Në konferencën që krijoi jehonë në Shkodër dhe në të gjithë Ballkanin, morën pjesë ambasadori i Republikës së Turqisë në Tiranë z. Murat Ahmet Yörük, Sekretarja e Përgjithshme e Prefekturës Znj. Felek Kasemi, Myftiu i Qarkut Shkodër Imam Muhamed Sytari, Rektor i Universitetit të Shkodrës “Luigj Gurakuqi” Prof. dr. Adem Bekteshi, Zv. Rektor Prof. dr. Gezim Dibra, Dekane e Fakultetit të Gjuhëve të Huaja Prof. as. dr. Alma Hafizi, Dekane e Fakultetit të Shkencave të Natyrës Prof. dr. Suzana Golemi, përfaqësues të institucioneve, akademikë, drejtues të shkollave, studentë dhe qytetarë të Shkodrës.

Në fjalën e tij përshëndetëse ambasadori i Republikës së Turqisë në Tiranë Murat Ahmet Yörük duke theksuar përpjekjen e vazhdueshme për të zhvilluar këtë partneritet me vëllezërit shqiptarë në gjuhë dhe kulturë, vijoi duke thënë: “Ne ndajmë elemente të përbashkëta gjuhësore me vendin tonë vëlla  Shqipërinë, ku posedojmë një histori të gjatë dhe një prejardhje të gjerë kulturore. Turqishtja dhe shqipja përmbajnë më shumë se 4000 fjalë, shprehje dhe idioma të përbashkëta.  Mund të mendohet se kjo shifër e fjalëve të përbashkëta dyfishohet, nëse marrim parasysh vëllezërit tanë shqiptarë që jetojnë në një pjesë të madhe të gjeografisë së Ballkanit.”

Drejtori i Institutit Yunus Emre Shkodër Zafer Kıyıcı u shpreh duke thënë: “Si rezultat i bashkëjetesës në më shumë se 500 vitendikimi i turqishtes në gjuhët e Ballkanit nuk është i kufizuar vetëm në shkëmbimin e fjalëve.Përveç kësaj, ne përballemime fjalë turke në poezi, këngë popullore, madje edhe në këngë popullore që të rinjtë nuk i shqisin sot nga gjuha e tyre.Ashtu siç njerëzit e Ballkanit, kur shkojnë në Turqi për pushime apo synime të ndryshme dëgjojnë fjalë që ata i përdorin në përditshmërinë e tyre gjithashtu edhe ne turqist që jetojmë në Ballkan na bie shpesh të përballemi me fjalë turke që përdoren këtu.”

Në kumtesën e tij, duke u përqëndruar në çështjen e Ballkanit dhe turqishtes, Kryetari i Institutit të Gjuhës Turke Prof. Dr. Gürer Gülsevin u shpreh: “Turqishtja ka hyrë në gjuhët e Ballkanit, por nuk ka mbetur e huaj për ato gjuhë. Elementet turke u lokalizuan nga gjuhët e Ballkanit dhe u kombëtarizuan nga ata popuj. Turqishtja ka krijuar një kulturë të përbashkët midis popujve të Ballkanit përmes gjuhëve të tyre duke dhënë shumë fjalë pothuajse në të gjitha gjuhët e popujve të Ballkanit.Për këto arsye;Ballkani nuk i dha lamtumirën turqishtes, e thënë ndryshe: turqishtja nuk i tha «lamtumirë» Ballkanit, turqit asnjëherë dhe kurrë nuk u kanë thënë lamtumirë vëllezërve, të afërmve, fqinjëve, dhe miqve në Ballkan. Ashtu siç ndodhi gjatë historisë, edhe sot: «TË EKZISTOJMË DHE TË BËHEMI NJË», ashtu siç ndodhi gjatë historisë, edhe sot: «TË RRITEMI E TË REZISTOJMË».

Duke u përqëndruar në temat si: turqizmat në gjuhën shqipe, kronologjia e futjes së huazimeve turke, klasifikimi në aspektin semantik i turqizmave në shqip, vepra e Tahir Dizdarit; Prof. Lindita Xhanari (Latifi) u shpreh duke thënë: Si qëndrojnë faktet rreth gjuhëve të Ballkanit? Këto gjuhë të ndryshme nga njëra tjetra bashkohen në një pikë, tek këto gjuhë ekzistojnë mijëra fjalë të huazuara nga turqishtja e osmanëve, dhe krahas kësaj dhjetra mijëra idioma nga turqishtja përdoren bashkarisht nga popujt tanë. Edhe pse turqit osmanë lanë rajonin për një shekull, këto fjalë shoqërojnë njerëzit e Ballkanit që nga lindja deri në vdekje. Ata janë bërë një pjesë e pandarë e këtyre gjuhëve.

Marrëdhëniet e gjuhëve të Ballkanit, kanë ekzistuar diku më pak e diku më shumë. Ndikimi turqishtes në këto gjuhë mbeti i lokalizuar dhe ishte i kufizuar vetëm në dialektet kufitare. Huazimet turke janë përhapur në një mënyrë aq simetrike në gjuhët e Ballkanit sa që pjesa dërmuese e tyre mund të përcaktohet edhe si "turqizma ballkanike".

Disa gjuhëtarë të Ballkanit përdorin termin "orientalizëm" për këto huazime duke shpjeguar se shumica e këtyre fjalëve vijnë nga persishtja dhe arabishtja.

Leyla Şerif Emin: Në fjalën e saj me titull “Turqishtja Gjuha e Paqes në Ballkan” duke cekur temat: Si mund të ekzistojë  paqja me gjuhën? Si mund të jetë turqishtja gjuhë e paqes dhe e tolerancës në Ballkan? vijoi duke thënë: "Në mjedisin ku jetoj, ne duhet të flasim disa gjuhë në të njëjtën ditë. Shkupi është një qytet i tillë, ne mund të flasim turqisht, aravutian dhe maqedonisht në mes të ditës. Si e tillë, shprehja "Gjuha e paqes është turke" më bëri që të dukem ndryshe nga turqishtja.

Po, ndonjëherë një fjalë na tërheq në një bisedë të bukur, mbase idetë tona mund të jenë të kundërta, por një fjali e zakonshme na fut gjithmonë në një bisedë të rrjedhshme. Fjalët e përbashkëta në të vërtetë nuk na mundësojnë që të mirëkuptohemi vetëm me turqit. Për shembull mundëson komunikimin mes një maqedonasi me një serb ose mes një boshnjaku me një shqiptar.  Turqishtja është si një një ndihmëse që plotëson boshllëqet, madje me afrimitetitn që posedon që në të kaluarën bashkon popujt që faktikisht nuk e njohin gjuhën e njëri tjetrit.  Prandaj, nuk do të ishte e gabuar të thuash se gjuha e paqes në Ballkan është turqishtja. " shprehjet e përdorura.

Në fjalën e tij Prof. Dr. İrfan Morina duke u përqëndruar në çështjet e Orientalizmave, Turkizm / Turqizmave dhe duke u bazuar nëshembuj të fjalëve turke të përdorura në gjuhët e Ballkanit u shpreh duke thënë: “Fjalët arabe gjatë kalimit si huazim në gjuhën turke kanë pësuar rrështqitje kuptimore duke bërë që në turqisht të përdoren me një kuptim krejt ndryshe nga origjina e fjalës. Kështu fjala e huazuar në shqip nga turqishtja përdoret ende sot në kuptimin e përdorimit në  gjuhën turke. Unë besoj se nëgjuhët e Ballkanit ka më shumë fjalë të përbashkëta sesa ato që ne i dimë të jenë të shkruara në fjalorët aktualë. Kur shohim përgjatë historisë kuptojmë se me hulumtimin e fjalëve turke në gjuhët e Ballkanit janë interesuar ose turkologët ose orientalistët. Ndërsa sot nuk ndodhë kështu; kumtuesja parafolëse e ulur pranë meje Prof. dr. Lindita Xhanari (Latifi) është një albanaloge.”

Në fjalën e saj Prof.as.dr. Elsev Birina Lopar përcaktoi rëndësinë e traditës së të folurit për mbajtjen gjallë të fjalëve turke në turqishten e folur përgjithësisht në Kosovë dhe veçanërisht në qytetin e Prizrenit; duke thënë: “Me pozicionimin e turqve në Ballkan në shek. XIV akumulimin e tyre të pasur kulturor dhe artistik e promovuan edhe në trojet e Ballkanit. Popujt që jetojnë në trojet e Ballkanit kanë një traditë të pasur dhe historike të turqishtes.Është e rëndësishme të mos harrojmë traditën popullore të folur në mbajtjen gjallë të fjalëve të përbashkëta në trojet e Ballkanit. Tradita e të folurit popullor mes komuniteteve të Ballkanit përbën burimin kryesor në mos humbjen  e fjalëve të përbashkëta turke në boshnjakisht, shqip dhe serbisht. Tashmë, tradita e letërsisë së folur ka patur një vazhdimësi të pandërprerë në Ballkan. Prandaj, nuk do të ishte e gabuar të kërkosh burimin e fjalëve tëpërbashkëta në produktet folklorike. Është e mundur të tregohet se folklori shërben për të mbajtur gjallë fjalët e përbashkëta si një tipar i zakonshëm në komunitetet që jetojnë në Ballkan. Mund të shihet qartë se shumica e fjalëve të zakonshme të komuniteteve që jetojnë në këto vende janë bartur deri në ditët e sotme.”

Në fjalën e saj Prof. Dr. Marija Dindic, duke u përqëndruar në problematikën e emërtimit tëfjalëve turke në gjuhët e Ballkanit, u shpreh duke thënë: “Meqenëse në gjuhët e Ballkanit, krahas fjalëve turke gjejmë praninë edhe të atyre arabe-perse disa studiues kanë përdorur konceptin e "Orientalizma" për këto fjalë. Ndërsa disa studiues, duke marrë parasysh faktin se shumica e fjalëve në gjuhët e Ballkanit janë fjalë turke dhe arabisht-persiane të futura në gjuhët ballkanike përmes turqishtes, preferuan përdorimin ekonceptit "turqizma".

 Numri i studimeve që hulumtojnë fjalët turke në gjuhët e Ballkanit ka ardhur duke u rritur vitet e fundit. "Sot, gjuha turke është një gjuhë që posedon mbi 600 mijë fjalë që flitet nga një popullësi prej 220 milion e shtrirë në një sipërfaqe 12 milion kilometër katrorë, prezente në mësimdhënien e saj në mbi 100 shtete, rrënjët e e së cilës shtrihen në periudhat më të hershme të historisë.

Rreth një shekull pasi osmanët u larguan nga rajoni, në studimin me titull “Fjalori i Turqizmave në Serbisht dhe Kroatisht”, botuar nga Abdulah Škaljić në 1966u identifikuan gjithësej 8.742 fjalë turke.

Konferenca e ndjekur me shumë interes nga të ftuarit, pas fjalës së falenderimit të drejtorit të Institutit Yunus Emre Shkodër z. Zafer Kıyıcı, përfundoi me dorëzimin e plaketave për kumtuesit.